Grzyby lecznicze — czy też grzyby witalne — w Europie cieszą się znacznie mniejszą popularno-ścią niż zioła. W krajach azjatyckich są jednak powszechnie stosowane zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu rozmaitych chorób. Grzyby te wykazują prozdrowotne, wszechstronne działanie na orga-nizm, a wiele z nich posiada właściwości adaptogenne, pomagające zachować witalność i młodość.
Grzyby zaliczane do adaptogenów lub środków adaptogenopodobnych oddziałują na organizm stopniowo i wielopłaszczyznowo, regulując i wzmacniając głównie układ nerwowy, hormonalny i odpornościowy. Tym samym, w holistyczny sposób wspierają homeostazę organizmu i ogólnopojętą kondycję zdrowotną. Warto wspomnieć, że wiele leczniczych gatunków zalicza się do grzybów nadrzewnych, potocznie zwanych hubami. Jednak ogrom świata grzybów wciąż zaskakuje i więk-szość jego przedstawicieli nie zostało przebadanych.
Poniżej przedstawiamy przegląd najważniejszych grzybów leczniczych, które na dobre zadomowiły się w medycynie i folklorze. Ze względu na działanie wzmacniające i regeneracyjne grzyby leczni-cze mogą okazać się zbawienne dla osób borykających się ze stresem, spadkami energii, odporno-ści i koncentracji, przewlekłym stanem zapalnym, a także z nowotworami.
Muchomor czerwony — Amanita muscaria, ang. Fly agaric
Budząca lęk lub co najmniej zmieszanie Amanita muscaria była powszechnie wykorzystywana jako surowiec uspokajający, przeciwbólowy i przeciwdrgawkowy w europejskiej medycynie ludowej. Jej właściwości rozluźniające i przeciwzapalne znalazły zastosowanie w leczeniu reumatyzmu, astmy, dolegliwości psychicznych, porażeń, padaczki czy drętwienia kończyn.
Warto nadmienić, że muchomor czerwony wykazuje działanie trujące i psychoaktywne. W przypad-ku pracy z tym grzybem niezwykle istotna staje się zatem jego odpowiednia obróbka, aby zneutrali-zować szkodliwe toksyny. W roli środka odmieniającego świadomość Amanitę czczono i wykorzy-stywano m.in. w syberyjskim szamanizmie.
Zewnętrzne zastosowanie muchomora czerwonego jest jednak całkowicie bezpieczne i wciąż cie-szy się uznaniem w rodzimych kręgach zielarskich. Odpowiednio wysuszone kapelusze dodaje się do kąpieli w celu rozluźnienia nadmiernie spiętych mięśni i likwidacji obrzęków. Najczęściej z mu-chomora czerwonego przyrządza się maści i nalewki, które służą do wcierania w bolące stawy, rwę kulszową czy zmienione chorobowo miejsca na skórze. Muchomor czerwony w postaci leku home-opatycznego bywa przepisywany w celu łagodzenia migren, schorzeń reumatycznych, neurologicz-nych, depresji czy bezsenności.
Soplówka jeżowata — Hericium erinaceus, ang. Lion’s Mane
Soplówka jeżowata to jadalny grzyb nadrzewny o niesamowitym wyglądzie, przypominającym lwią grzywę. Niekiedy spotkać go można w krajach azjatyckich i liściastych lasach Europy. Najczęściej bytuje na dębach, bukach, orzechach włoskich i jabłoniach, jednak ze względu na znikomą często-tliwość występowania znajduje się pod ścisłą ochroną.
Lion’s Mane najbardziej znany jest ze swojego zbawiennego wpływu na mózg i układ nerwowy. Dzięki wysokiej zawartości przeciwutleniaczy, a także właściwościom neuroprotekcyjnym, antybio-tycznym, uodparniającym i przeciwnowotworowym, soplówka jeżowata stosowana jest w prewencji i leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, nowotworów, w stanach depresyjnych i stanach lękowych.
Ten rodzaj soplówki łagodzi także stany zapalne, obniża poziom glukozy i złego cholesterolu. W tradycyjnej medycynie chińskiej, japońskiej i koreańskiej Lion’s Mane to smaczny i pożywny środek, m.in. na problemy trawienne, cukrzycę, choroby serca, zapalenie i wrzody jelit oraz wrzody żołądka.
Pozytywny wpływ na układ pokarmowy, stanowiący o zdrowiu hormonalnym, nastroju i kondycji naszego mózgu, ugruntowuje pozycję soplówki jako najbardziej znanego grzyba z kategorii brain booster. Ekstrakty i preparaty z soplówki znacząco poprawiają zdolności poznawcze, zwiększając pamięć i koncentrację, obniżając drażliwość oraz umożliwiając neuroprotekcję i neuroregenerację. Lion’s Mane wymienia się jako remedium na stwardnienie rozsiane, chorobę Alzheimera i Parkinso-na, jednak działanie tego witalnego grzyba — jak i innych grzybów leczniczych — jest dużo bardziej wszechstronne i złożone.
Kordyceps chiński / Maczużnik chiński — Ophiocordyceps sinensis, ang. Cordyceps
Cordyceps jest dobrze poznanym i przebadanym grzybem o właściwościach immunomodulujących i adaptogennych. Na dziko spotkać go można u podnórza gór himalajskich w Bhutanie, Chinach, Nepalu czy Tybecie. Ze względu na dużą popularność oraz niewielki obszar występowania należy korzystać wyłącznie z maczużnika pochodzącego z farm i hodowli.
Kordyceps chiński wykazuje działanie prowitalne, dodające energii, łagodzące zmęczenie, stabilizu-jące rytm pracy serca i regulujące ciśnienie krwi. Dzieje się to poprzez rozszerzenie aorty i zwięk-szenie poziomu dotlenienia organizmu. Maczużnik wzmacnia układ odpornościowy, przeciwdziała-jąc infekcjom i stanom zapalnym. Niweluje także skutki chorób przewlekłych. W medycynie chiń-skiej stosuje się go w terapii bezpłodności, przewlekłego zmęczenia oraz w przypadku osłabionych nerek i nadnerczy.
W Tybecie ten drogocenny grzyb przepisywany jest osobom cierpiącym na dolegliwości nerek i ser-ca, a także w celu podniesienia siły, witalności, wytrzymałości, wydolności i męskości. Z tego względu ekstrakty z maczużnika chińskiego bywają chętnie stosowane przez osoby aktywne fizycz-nie i sportowców. Zawarty w nim kwas kordycepsowy zwiększa odporność i przyśpiesza metabo-lizm.
Neutralizując wolne rodniki, kordyceps chroni nasz organizm przed stresem oksydacyjnym. Liczne badania potwierdziły także jego właściwości cytotoksyczne na komórki rakowe. Ze względu na dzia-łanie immunomodulujące nie należy jednak przekraczać zalecanych dawek ekstraktów z maczużni-ka. Może to spowodować działanie odwrotne — immunodepresyjne — hamujące i wyciszające na-turalną odpowiedź układu odpornościowego na zewnętrzne czynniki chorobotwórcze.
Reishi / Lakownica lśniąca lub Lakownica żółtawa — Ganoderma lucidum, ang. Reishi
Lakownica lśniąca dorobiła się wielu przydomków, określających jej boski, harmonizujący wpływ na umysł, duszę i ciało. W świecie znana pod nazwą Reishi („grzyb nieśmiertelności”), w Chinach jako lingzhi („zioło o duchowej mocy”), lakownica żółtawa to jeden z najbardziej znanych grzybów o dzia-łaniu regeneracyjnym i adaptogennym, z czasem przywracający organizm do naturalnego stanu równowagi.
Potwierdzone licznymi badaniami zostały jego właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, prze-ciwnowotworowe, przeciwwirusowe, kardiotoniczne, nerwotoniczne i antyastmatyczne. Przypisywa-ne lingzhi korzyści zdrowotne obejmują także kontrolę poziomu glukozy we krwi, modulację układu odpornościowego, ochronę wątroby, bakteriostazę i wiele innych.
Reishi znacząco poprawia jakość snu, umożliwiając zapadnięcie w sen głęboki, odpowiadający za uruchomienie odmładzających i regeneracyjnych mechanizmów samonaprawczych zachodzących na poziomie komórkowym. Łagodzi przy tym niepokój, umożliwia lepszą adaptację do sytuacji stre-sowych i warunków środowiskowych, poprawia zdolności poznawcze, odżywia „zmęczonego du-cha” oraz podnosi siły witalne. Niegdyś szczególnie ceniona przez azjatyckich mnichów i taoistów, lakownica lśniąca wspiera w osiągnięciu relaksu, skupienia i głębokich stanów medytacyjnych.
Jako jeden z grzybów o najdłuższej, ponad 2000-letniej historii udokumentowanego zastosowania, w tradycyjnej medycynie chińskiej lingzhi przepisuje się w profilaktyce i leczeniu chorób nowotwo-rowych, w stanach przewlekłego osłabienia, przy astmie, jako tonik układów nerwowego i krążenia oraz jako środek opóźniający procesy starzenia. Co ciekawe, jego łacińskie określenie lucidum od-nosi się zarówno do błyszczącej powierzchni grzyba, jak i jego olśniewających właściwości proz-drowotnych.
Obecnie Reishi chętnie stosowany jest w formie sproszkowanego ekstraktu, jako grzyb funkcjonalny stanowiący dodatek do napojów. Jednak kawałek zasuszonego grzyba — ze względu na wysoką ilość protein i minerałów — można dodać także do sycących bulionów lub samodzielnie przygoto-wać skoncentrowany odwar, gotując wodę z lingzhi przez dłuższy czas na wolnym ogniu.
Chaga (Błyskoporek podkorowy) — Inonotus obliquus, ang. Chaga
Chaga bytuje na pniach drzew, najczęściej brzozy brodawkowatej, stąd jej alternatywna nazwa — guz brzozowy. Ta niepozorna, czarna narośl stanowi skarbnicę niezwykle silnych i złożonych anty-oksydantów, polisacharydów i beta-glukanów, które razem eliminują wolne rodniki, regulują odpo-wiedź układu odpornościowego i likwidują złożone procesy zapalne. Nie bez znaczenia jest fakt, że błyskoporek podkorowy pasożytuje na obfitującej w betulinę brzozie.
Nasz rodzimy grzyb lasów północno-europejskich szczególnie przydatny staje się w profilaktyce i leczeniu raka. Chaga zapobiega powstawaniu oraz spowalnia wzrost komórek nowotworowych, zmniejszając ryzyko wystąpienia lub rozwoju niektórych nowotworów. W tym celu stosuje się za-zwyczaj ekstrakt lub ciemny jak smoła, intensywny odwar z suszonego kawałka błyskoporka. Jego silne właściwości antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne opóźniają proces starzenia się organizmu, chroniąc przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi i uszkodzeniami na poziomie komórko-wym. Niebotyczna zawartość antyoksydantów w tym drogocennym grzybie przekłada się na jego najwyższe, pierwsze miejsce w skali ORAC (ang. Oxygen Radical Absorbance Capacity).
Chaga stymuluje funkcje odpornościowe, wspiera układ pokarmowy i sercowo-naczyniowy. Obniża poziom cukru i „złego” cholesterolu, a także rewitalizuje wątrobę. Medycyna ludowa krajów europej-skich wymienia błyskoporka podkorowego jako remedium na całą masę rozmaitych chorób. Działa-nie adaptogenne i immunomodulujące Chagi sprawdzi się w profilaktyce cywilizacyjnych chorób serca, cukrzycy oraz przy problemach żołądkowych, takich jak zapalenie błony śluzowej żołądka, jelit czy wrzody. Dodatkowo, jej działanie patogenobójcze, uodparniające i wzmacniające przyczy-nia się do skutecznego zwalczenia infekcji bakteryjnych i wirusowych. Chaga chroni, oczyszcza i głęboko regeneruje organizm spustoszony przez przewlekłe stany zapalne oraz szkodliwe czynniki środowiskowe.
Grzyby lecznicze i grzyby witalne — biodostępność oraz środki ostrożności
Warto wiedzieć, że część grzybów oraz ich ekstraktów wchodzi w interakcję z niektórymi lekami. Kordyceps chiński może zakłócić działanie środków przeciwzakrzepowych, immunosupresyjnych, hipotensyjnych i przeciwcukrzycowych. Ze względu na właściwości obniżające poziom cukru, Cha-ga stwarza ryzyko dla osób przyjmujących insulinę lub chorych na cukrzycę, a także zażywających leki przeciwzakrzepowe. Grzyby Reishi z reguły nie powinny być stosowane razem ze środkami nasennymi, przeciwpadaczkowymi czy na nadciśnienie. Także osoby cierpiące na choroby autoim-munologiczne powinny zasięgnąć porady lekarza przed zażyciem jakichkolwiek ziół czy grzybów witalnych modulujących lub mobilizujących układ odpornościowy.
Adaptogeny i grzyby lecznicze uważa się za najbezpieczniejszą i najmniej toksyczną grupę surow-ców zielarskich. Tradycyjnie, ryzyko jakichkolwiek powikłań czy interakcji związane jest z nieprze-strzeganiem wskazanej dawki. Aby w pełni wykorzystać leczniczy potencjał grzybów witalnych na-leży wybrać ich dwufazowe, wodno-alkoholowe ekstrakty. Zawierają one bowiem całe lub możliwie jak najszersze spektrum aktywnych substancji. Spożywanie wyłącznie zmielonego, niewyekstraho-wanego grzyba nie tylko znacząco obniża jego biodostępność dla naszego organizmu, ale może również prowadzić do problemów żołądkowych — zazwyczaj w przypadku, gdy przyjmowany jest w nieodpowiednich, zbyt wysokich dawkach.
Źródła:
- J. Babicki, Muchomor czerwony – Amanita muscaria: Enteologia, Psychofarmakologia i Toksykologia, 2019
- Chwaluk P., Przybysz I., Intoksykacje muchomorem czerwonym w Polsce–nowa tendencja na scenie narkotykowej czy współczesna adaptacja obcych tradycji? Przegląd literatury i doniesienie kliniczne, 2015
- Babicki J., Muchomor czerwony–Amanita muscaria, researchgate.net
- Michelot D., Melendez-Howell L.M., Amanita muscaria: chemistry, biology, toxicology, and ethnomycology, Mycological Research, 2003
- G. Li, K. Yu, F. Li, K. Xu, J. Li, S. He, S. Cao, G. Tan, Anticancer potential of Hericium erinaceus extracts against human gastrointestinal cancers, School of Pharmaceutical Sciences, Central South University, China, Hunan Xinhui Pharmaceutical Co., Ltd., China, Department of Medicine, Roswell Park Cancer Institute, NY, USA, Journal of Ethnopharmacology
- M. Nagano, K. Shimizu, R. Kondo, C. Hayashi, D. Sano, K. Kitagawa, K. Ohnuki, Reduction of depression and anxiety by 4 weeks Hericium erinaceus intake, Department of Clinical Psyhology, Kyoto Bunkyo University, Faculty of Agriculture, Kyushu University, Kyushu – Eiyouhukushi University, Aso Biotech, Kumamoto, Japan
- I. Golak- Siwulska, M. Siwulski, K. Sobieralski, Właściwości prozdrowotne soplówki jeżowatej, Katedra Warzywnictwa, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
- B. Thongbai, S. Rapior, K. D. Hyde, K. Wittstein, M. Stadler, Hericium erinaceus, an amazing medical mushroom, Center of Excellence in Fungal Research, Mae Fah Luang University, Laboratory od Botany, Phytochemistry and Mycology, Faculty od Pharmacy, CNRS/Université de Montpellier/Université Paul Valéry Montpellier/EPHE, Department Microbial Drugs, Helmholtz Centre for Infection Research GmbH, Germany
- A. Ayales, Adaptogens — Herbs for Longevity and Everyday Wellness, 2019
- Wachtel-Galor S, Yuen J, Buswell JA, et al. Ganoderma lucidum (Lingzhi or Reishi): A Medicinal Mushroom. In: Benzie IFF, Wachtel-Galor S, editors. Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects. 2nd edition. Boca Raton (FL): CRC Press/Taylor & Francis; 2011. Chapter 9.
- Bhat, Zahoor & Wani, Ab. Hamid & Yaqub, Mohd & Rashid, Abdul. (2019). MAJOR BIOACTIVE TRITERPENOIDS FROM GANODERMA SPECIES AND THEIR THERAPEUTIC ACTIVITY: A REVIEW. Asian Journal of Pharmaceutical and Clinical Research. 12. 22-30. 10.22159/ajpcr.2019.v12i4.32124.
- Xie, Yi-Zhen & Yang, Fenghua & Tan, Weijiang & Li, Xiangmin & Jiao, Chunwei & Huang, Ren & Yang, Burton. (2016). The anti-cancer components of Ganoderma lucidum possesses cardiovascular protective effect by regulating circular RNA expression. Oncoscience. 3. 203-207. 10.18632/oncoscience.316.
- Lu Y, Jia Y, Xue Z, Li N, Liu J, Chen H. Recent Developments in Inonotus obliquus (Chaga mushroom) Polysaccharides: Isolation, Structural Characteristics, Biological Activities and Application. Polymers (Basel). 2021 Apr 29;13(9):1441. doi: 10.3390/polym13091441. PMID: 33947037; PMCID: PMC8124789.
- Arata S, Watanabe J, Maeda M, Yamamoto M, Matsuhashi H, Mochizuki M, Kagami N, Honda K, Inagaki M. Continuous intake of the Chaga mushroom (Inonotus obliquus) aqueous extract suppresses cancer progression and maintains body temperature in mice. Heliyon. 2016 May 12;2(5):e00111. doi: 10.1016/j.heliyon.2016.e00111. PMID: 27441282; PMCID: PMC4946216.
- Phoebe Tee Yon Ern, Tang Yin Quan, Fung Shin Yee & Adeline Chia Yoke Yin (2023) Therapeutic properties of Inonotus obliquus (Chaga mushroom): a review, Mycology, DOI: 10.1080/21501203.2023.2260408
