Kozieradka pospolita – nie tylko przyprawa

Kozieradka pospolita (Trigonella foneum-graecum L.), zwana też fenegryką (ang. fenugreek), to miododajna roślina jednoroczna z rodziny bobowatych (Fabaceae), z wyglądu przypominająca nieco koniczynę. Surowcem zielarskim są jasnobrunatne nasiona kozieradki wypełniające strączkowaty owoc w liczbie 10-12 nasion na strąk. W kuchniach orientalnych wykorzystuje się również świeże i suszone liście, a młode pędy jada się jako warzywo. Nasiona kozieradki używane są jako przyprawa o silnym, charakterystycznym zapachu i smaku, przypominającym maggi. Choć roślina wywodzi się z rejonu Morza Śródziemnego, obecnie występuje w Indiach, Chinach, Afryce i Ameryce Północnej. Ze względu na zastosowanie kulinarne oraz lecznicze, uprawiana jest w wielu krajach, w tym również w Polsce. Kozieradka stanowi jedną z najstarszych roślin uprawnych w dziejach ludzkości.

Substancje czynne i właściwości kozieradki

Nasiona kozieradki zawierają do 45% różnych związków śluzowych oraz flawonoidy, lipidy, saponiny steroidowe, cholinę, związki białkowe, olejek eteryczny, gorycze, witaminę A, C, B6, PP i liczne sole mineralne. W skład fitochemiczny kozieradki wchodzi także diosgenina, której izolat używany jest jako składnik terapii hormonalnej i doustnych środków antykoncepcyjnych — stąd, jak podaje Ajurweda, poronne działanie kozieradki spożywanej w większych ilościach. Kolejną substancją typową dla nasion kozieradki jest alkaloid trygonelina, wywierający pozytywny wpływ na układ nerwowy i zdolności poznawcze.

Liczna zawartość śluzów działa osłaniająco i powlekająco na błony śluzowe organizmu. Ponadto, nasiona kozieradki posiadają właściwości wykrztuśne i pomocne przy zapaleniu oskrzeli. Ich działanie przeciwzapalne, tonizujące, odżywcze, gojące i zmiękczające znajduje zastosowanie w kosmetyce i terapii chorób układu pokarmowego. Kozieradka wspomaga wydzielanie śliny, soków trawiennych, żółci i soku trzustkowego, osłaniając jednocześnie błony śluzowe przewodu pokarmowego. Pobudza apetyt i usprawnia trawienie, poprawiając przy tym zdolność do absorpcji składników pokarmowych i powodując uchwytny przyrost masy ciała. Potwierdzone licznymi badaniami są również jej właściwości dotyczące obniżenia poziomu cukru i całkowitego cholesterolu we krwi, a także działanie przeciwwrzodowe.

Ze względu na swoje właściwości mlekopędne, kozieradka stanowi bezpieczny środek stymulujący laktację u karmiących matek. Powszechnie uważa się, że nasiona kozieradki pobudzają wzrost piersi. Ze względu na obecność izoflawonów wywierających działanie fitoestrogenne kozieradka może regulować dolegliwości okresu miesiączki i menopauzy. Niektóre badania potwierdzają także zwiększone wydzielanie wolnego testosteronu, a co za tym idzie wzrost libido, po regularnym przyjmowaniu ekstraktów z kozieradki. Ze względu na działanie krwiotwórcze w obrębie szpiku kostnego, kozieradka przyczynia się do zwiększenia ilości czerwonych krwinek w organizmie. Odpowiednio stosowana pomaga w budowie masy mięśniowej ciała. Posiada także właściwości bakteriobójcze i przeciwgrzybiczne, które stymulują i wzmacniają układ odpornościowy.

Zastosowanie nasion kozieradki w lecznictwie

W ziołolecznictwie i przemyśle farmaceutycznym ekstrakt z nasion kozieradki stosowany jest przy chorobach i dolegliwościach ze strony układu pokarmowego, w tym nieżytów żołądka, stanów zapalnych błony śluzowej, chorobach wrzodowych wątroby i dwunastnicy, a także przy zaburzeniu wydzielania soków trawiennych. Kozieradka wykazuje pozytywne działanie na wątrobę i trzustkę, obniżając poziom glukozy i całkowitego cholesterolu we krwi — w tym frakcji złego cholesterolu LDL. To także uznane zioło przeciwcukrzycowe stosowane przy leczeniu cukrzycy. Kozieradka znajduje zastosowanie w profilaktyce miażdżycy. Ze względu na działanie odżywcze i krwiotwórcze, sprawdzi się w stanach osłabienia i anemii. Medycyna ludowa nasiona kozieradki wykorzystuje przy zapaleniu oskrzeli, jako środek regulujący układ hormonalny i pobudzający laktację. W przypadku mężczyzn ekstrakt z kozieradki może wywołać korzystne działanie na poziom testosteronu, podnosząc przy tym libido. Ze względu na właściwości przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe kozieradka wzmacnia układ odpornościowy, wspierając organizm w okresie osłabienia, infekcji czy rekonwalescencji. Stosowana miejscowo łagodzi stany zapalne skóry, ropni i czyraki. Nasiona kozieradki wykorzystuje się także do zbijania gorączki oraz jako środek przeciwbólowy, odtruwający i czyszczący krew.

Bezpieczeństwo, przeciwwskazania i środki ostrożności

Nasiona kozieradki uznaje się za surowiec bezpieczny i nietoksyczny, na co wskazuje również historia zastosowania rośliny w medycynie ludowej, sięgająca czasów starożytnych. Ze względu na możliwe działanie poronne lub wywołujące przedwczesny poród nie zaleca się stosowania kozieradki przez kobiety ciężarne.

Źródła:

1. Senderski M. E., Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, Podkowa Leśna 2017.
2. Różański H., Kozieradka – Trigonella w sporcie, https://rozanski.li/323/kozieradka-trigonella-w-sporcie/
3. Kilar M., Kilar J., Różański H., Wykorzystanie kozieradki pospolitej (Trigonella foenum-graecum L.) w zielarstwie i fitoterapii, Herbalism, 2016, 1 (2), s. 89–106.
4. Kania M., Derebecka N.,Surowce roślinne w cukrzycy typu 2, Postępy Fitoterapii 2010, 2: 76-84.
5. Król-Kogus B., Krauze-Baranowska M., Kozieradka pospolita (Trigonella foenum graecum) – tradycja stosowania na tle wyników badań naukowych, Postępy Fitoterapii 3/2011, s. 185-190.
6. Yadav UC, Baquer NZ. Pharmacological effects of Trigonella foenum-graecum L. in health and disease. Pharm Biol. 2014 Feb;52(2):243-54. doi: 10.3109/13880209.2013.826247. Epub 2013 Oct 9. PMID: 24102093.
7. Neetu Singh, Surender Singh Yadav, Sanjiv Kumar, Balasubramaniam Narashiman, Ethnopharmacological, phytochemical and clinical studies on Fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.), Food Bioscience, Volume 46, 2022, 101546, ISSN 2212-4292.
8. Kaur S, Sadwal S. Studies on the phytomodulatory potential of fenugreek (Trigonella foenum-graecum) on bisphenol-A induced testicular damage in mice. Andrologia. 2020 Mar;52(2):e13492. doi: 10.1111/and.13492. Epub 2019 Dec 3. PMID: 31793690.
9. Mounir Ouzir, Khalid El Bairi, Saaïd Amzazi, Toxicological properties of fenugreek (Trigonella foenum graecum), Food and Chemical Toxicology, Volume 96, 2016, Pages 145-154, ISSN 0278-6915.
10. Nasrollah Moradikor, Kolsum Moradi, Physiological and Pharmaceutical Effects of Fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) as a Multipurpose and Valuable Medicinal Plant, Global Journal of Medicinal Plant Research, 1(2): 199-206, 2013, ISSN 2074-0883.
11. Volkan Aylanc, Bulent Eskin, Gokhan Zengin, Mehmet Dursun, Yavuz Selim Cakmak, In vitro studies on different extracts of fenugreek (Trigonella spruneriana BOISS.): Phytochemical profile, antioxidant activity, and enzyme inhibition potential, Journal of Food Biochemistry, Volume44, Issue11, November 2020, e13463.
12. Srinivasan, Krishnapura. (2006). Fenugreek (Trigonella foenum-graecum): A Review of Health Beneficial Physiological Effects. Food Reviews International – FOOD REV INT. 22. 203-224. 10.1080/87559120600586315.
13. Neelakantan, N., Narayanan, M., de Souza, R.J. et al. Effect of fenugreek (Trigonella foenum-graecumL.) intake on glycemia: a meta-analysis of clinical trials. Nutr J 13, 7 (2014).
14. Nandagopal, S., Dhanalakshmi, D., Kumar, A.G., & Sujitha, D. (2016). Phytochemical and Antibacterial studies of Fenugreek Trigonella foenum-graecum L.-A Multipurpose Medicinal Plant.