Kurkuma (ostryż długi) — wczoraj i dziś

Ostryż długi (Curcuma longa L.), potocznie zwany kurkumą (ang. turmeric) od indyjskiego kurkum, to wieloletnia roślina z rodziny imbirowatych, której jaskrawo-pomarańczowe kłącze od niepamięt-nych czasów stosowane jest w lecznictwie, kulinariach, kosmetyce i farbiarstwie. Szereg właściwo-ści prozdrowotnych i bogata historia użytkowania wyróżniają kurkumę jako jedną z najpopularnie-szych dziś przypraw leczniczych. Ostryż długi — lub też indyjski — mimo swego pochodzenia na stałe zadomowił się w zachodniej medycynie. Za sprawą licznych badań naukowych ekstrakty i pre-paraty z kurkumą cieszą się rosnącym zainteresowaniem i stały się powszechnie dostępne.

Substancje czynne i właściwości ostryżu długiego

Kłącze kurkumy obfituje w barwiące na żółto kurkuminoidy, wśród których najlepiej poznana została kurkumina, odpowiedzialna za silne działanie antyoksydacyjne. Ponadto, świeże kłącze ostryżu zawiera do 5% olejków eterycznych bogatych w seskwiterpeny, a także skrobię, cukry, tłuszcze, kwas ferulowy, sole mineralne i mikroelementy.

Kurkuma wykazuje działanie żółciotwórcze, żółciopędne, rozkurczowe, przeciwzapalne i przeciwro-bacze. Wspomagając krążenie peryferyjne, rozgrzewa organizm. Kłącze ostryżu pozytywnie wpływa na układ odpornościowy — jego właściwości bakterio- i wirusobójcze chronią przed infekcjami. Kur-kumę stosuje się w leczeniu chorób wątroby, stawów oraz w kuracjach przeciwmiażdżycowych.

Historyczne zastosowanie kurkumy w Ajurwedzie i Medycynie Chińskiej

Przez ludy Dalekiego Wschodu kurkuma stosowana była jako lek i przyprawa już od czasów staro-żytnych. W farbiarstwie nadal wykorzystuje się ją do barwienia skór, lnu i bawełny. W świecie kuli-nariów kurkumę określa się mianem indyjskiego szafranu. Stanowi jedną z przypraw słynnej na ca-łym świecie mieszanki curry. Kłącze kurkumy wykorzystuje się także w niektórych obrzędach ludo-wych i religijnych Indii.

W smaku ziemisty i gorzki ostryż używany jest jako tonik przewodu pokarmowego — pobudza tra-wienie poprzez wzmożone wydzielanie żółci. Wykazując działanie hepatoprotekcyjne, znajduje za-stosowanie w leczeniu chorób wątroby, w tym jej niewydolności lub zapalenia i stanów spastycz-nych dróg żółciowych. Kurkuma działa odkażająco i przeciwzapalnie na przewód pokarmowy, mię-śnie i stawy. Medycyna ludowa krajów południowo-wschodniej Azji wykorzystuje ją m.in. w przy-padku zaburzeń trawienia, żółtaczki, nieżytu jelit, bólów brzucha, zatruć, zapaleń pęcherzyka żół-ciowego, pęcherza moczowego, zaburzeń miesiączkowania i reumatoidalnego zapalenia stawów. Obecnie ostryż stosuje się także przy łagodzeniu chorób cywilizacyjnych o podłożu zapalnym, w tym zmian nowotworowych, oraz otyłości i nadwagi.

Kurkumę często spożywa się w postaci napoju, tzw. złotego mleka. Przepis na złote mleko wywodzi się z Ajurwedy i w swej najprostszej formie sprowadza się do mieszanki sproszkowanej kurkumy, kawałka imbiru i pieprzu indyjskiego, podgotowanych w tłustym mleku. Dla wzbogacenia smaku dodaje się również cynamon, kardamon, goździki, anyż, miód lub laskę wanilii. Napój posiada wiele właściwości prozdrowotnych i może być stosowany w celu wzmocnienia odporności oraz łagodze-nia stanów zapalnych i alergii pokarmowych.

Zastosowanie zewnętrzne ostryżu bazuje na jego właściwościach przeciwzapalnych, gojących i antyseptycznych. W medycynie ludowej pastą z kurkumy smaruje się trudno gojące się rany i skór-ne wypryski. Jej przeciwbólowe działanie pomocne bywa także w leczeniu infekcji jamy ustnej i zę-bów.

Ostryż indyjski we współczesnej medycynie

Popularną na całym świecie kurkumę obecnie można znaleźć w formie świeżych i suszonych kłą-czy, proszku przyprawowego, kapsułek, nalewek, ekstraktów i wyciągów standaryzowanych. Eks-trakty z kurkumy pobudzają wątrobę do intensywnej produkcji żółci, a następnie ułatwiają jej prze-pływ do przewodów żółciowych, niszcząc niepożądane bakterie i likwidując stany zapalne.

Działanie odkażające na drogi żółciowe wykazują składniki terpenowe i ferulowe ostryżu. Współ-czesna medycyna potwierdza zastosowanie kurkumy w stanach zapalnych dróg żółciowych, kamicy żółciowej, niewydolności wątroby, zastoju żółci, żółtaczce, przy zaburzeniach trawiennych, choro-bach stawów i wielu innych.

Właściwości przeciwnowotworowe i antymutagenne kurkumy zostały udowodnione na przykładzie licznych badań naukowych pod kątem aktywności kurkuminy. Zmniejsza ona ryzyko wystąpienia nowotworów skóry, jelit oraz szyjki macicy, a także hamuje wzrost komórek raka żołądka.

Kłącze kurkumy pobudza wydzielanie śliny, soku jelitowego, trzustkowego i żołądkowego, popra-wiając przy tym wchłanianie składników odżywczych. Jego działanie wzmacniające wykorzystuje się w przypadku zatruć metabolicznych, przewlekłych stanów zapalnych, obniżonej odporności i rekonwalescencji.

Ponadto, kurkuma powstrzymuje rozwój licznych grzybów, wirusów i bakterii. Potwierdzone zostały jej właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwmiażdżycowe, ochronne na miąższ wą-troby i immunomodulujące. Liczne badania naukowe oraz kilkutysięczna historia zastosowania wskazują, że z dobroci tej przyprawy warto jest regularnie korzystać.

Bezpieczeństwo, przeciwwskazania i środki ostrożności

Kłącze kurkumy uważa się za surowiec bezpieczny, a w krajach orientalnych przyprawę spożywa się nawet codziennie. Nie należy jednak przekraczać wskazanego dziennego spożycia suplemen-tów, ekstraktów i wyrobów medycznych.

Źródła:

1. Senderski M. E., Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, Podkowa Leśna 2017.
2. Różański H., Wyciąg z kurkumy w praktycznej fitoterapii, https://rozanski.li/5396/wyciag-z-kurkumy-w-praktycznej-fitoterapii/
3. Różański H., Kurkuma – ostryż – Curcuma, https://rozanski.li/247/kurkuma-ostryz-curcuma/
4. Bennett R. R., The Gift of Healing Herbs, North Atlantic Books 2014, s. 384, 453–455.
5. Kania M., Baraniak J., Właściwości lecznicze roślin przyprawowych na przykładzie ostryżu długiego, Postępy Fitoterapii 2/2015, s. 102-106.
6. Fuloria S, Mehta J, Chandel A, Sekar M, Rani NNIM, Begum MY, Subramaniyan V, Chidambaram K, Thangavelu L, Nordin R, Wu YS, Sathasivam KV, Lum PT, Meenakshi DU, Kumarasamy V, Azad AK, Fuloria NK. A Comprehensive Review on the Therapeutic Potential of Curcuma longa Linn. in Relation to its Major Active Constituent Curcumi Front Pharmacol. 2022 Mar 25;13:820806. doi: 10.3389/fphar.2022.820806. PMID: 35401176; PMCID: PMC8990857.
7. Hewlings SJ, Kalman DS. Curcumin: A Review of Its Effects on Human Health. Foods. 2017 Oct 22;6(10):92. doi: 10.3390/foods6100092. PMID: 29065496; PMCID: PMC5664031.
8. B Jyotirmayee & Gyanranjan Mahalik (2022) A review on selected pharmacological activities of Curcuma longa L., International Journal of Food Properties, 25:1, 1377-1398.
9. Emeka J. Iweala, Miracle E. Uche, Emmanuel Dike Dike, Lotanna Richard Etumnu, Titilope M. Dokunmu, Adurosakin E. Oluwapelumi, Benedict Chukwuebuka Okoro, Omoremime E. Dania, Abiodun H. Adebayo, Eziuche Amadike Ugbogu, Curcuma longa (Turmeric): Ethnomedicinal uses, phytochemistry, pharmacological activities and toxicity profiles—A review, Pharmacological Research – Modern Chinese Medicine, Volume 6, 2023, 100222, ISSN 2667-1425.
10. Uchio, R., Kawasaki, K., Okuda-Hanafusa, C. et al. Curcuma longa extract improves serum inflammatory markers and mental health in healthy participants who are overweight: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Nutr J 20, 91 (2021). https://doi.org/10.1186/s12937-021-00748-8
11. Henrotin, Y., Malaise, M., Wittoek, R. et al. Bio-optimized Curcuma longa extract is efficient on knee osteoarthritis pain: a double-blind multicenter randomized placebo controlled three-arm study. Arthritis Res Ther 21, 179 (2019). https://doi.org/10.1186/s13075-019-1960-5
12. Sampathu, S.R., Krishnamurthy, N., Sowbhagya, H.B., & Shankaranarayana, M.L. (1988). Studies on quality of turmeric (Curcuma longa) in relation to curing methods. Journal of Food Science and Technology-mysore, 25, 152-155.
13. Singh N, Gupta S, Rathore V. Comparative Antimicrobial Study of Ethanolic Extract of Leaf and Rhizome of Curcuma longa Linn. Pharmacognosy Journal. 2017;9(2):208-212.